Czym jest niepłodność kobieca?
Niepłodnością określa się stan, w którym kobiecie nie udaje się zajść w ciążę mimo regularnego współżycia i niestosowania antykoncepcji. Co istotne, aby określić tę sytuację jako faktyczną niepłodność, kobieta powinna być w wieku rozrodczym, a problemy z poczęciem dziecka muszą występować od co najmniej roku.
Światowa organizacja zdrowia (WHO) określiła niepłodność jako chorobę społeczną dotyczącą 10-20% całej populacji. Zarówno niepłodność u kobiet, jak i niepłodność u mężczyzn może wywoływać frustrację i rozczarowanie. Wpływa także realnie na pogorszenie jakości życia, a w wielu przypadkach jest także przyczyną tworzenia negatywnego obrazu własnej osoby i swoich możliwości.
Jakie są przyczyny niepłodności kobiet?
Przyczyną problemów z płodnością u kobiet mogą być następujące czynniki:
- Zaburzenia hormonalne
- Masa ciała — problem może stanowić zarówno niedowaga, jak i nadwaga
- Choroby tarczycy
- Zespół policystycznych jajników
- Nieprawidłowości w budowie narządów rodnych (np. w szyjce macicy)
- Zaburzenia genetyczne
- Niedrożne jajowody
- Choroby weneryczne
- Mięśniaki macicy lub inne zmiany nowotworowe
- Nieprawidłowo pracująca przysadka mózgowa
Płodność kobiety w dużym stopniu zależy także od jej stylu życia. Niezwykle ważne jest więc, aby przed zajściem w ciążę zadbać o zróżnicowaną i zdrową dietę, wprowadzić do swojego życia choćby minimalną ilość ruchu i wyeliminować złe nawyki, takie jak palenie tytoniu, czy niewysypianie się.
Rozważając możliwe przyczyny niepłodności, należy zastanowić się też, czy powodem niepłodności nie są przypadkowo choroby towarzyszące. Mowa tu przede wszystkim o jednostkach takich jak: cukrzyca, epilepsja, depresja, niedokrwistość, reumatoidalne zapalenie stawów, choroby wątroby, czy choroby serca.
Niepłodność idiopatyczna a utrudnione poczęcie dziecka
Niepłodnością idiopatyczną określa się niepłodność niewyjaśnioną lub nieokreśloną. Dotyczy kobiet, które nie cierpiąc na brak owulacji, mając prawidłowo rozwijające się narządy rodne, posiadając dobre wyniki badań, nie są w stanie zajść w ciążę od co najmniej 12 miesięcy.
W tej sytuacji konieczna jest pogłębiona diagnostyka i wykluczenie możliwych przyczyn braku ciąży: zaburzeń hormonalnych, zespołu policystycznych jajników, nieprawidłowego wzrostu pęcherzyka jajnikowego (np. wzrastanie pustego pęcherzyka), stresującego trybu życia, przebytych zakażeń, chorób autoimmunologicznych lub nieprawidłowości u mężczyzn (zapalenie jąder, zbyt mała ruchliwość plemników, żylaki powrózka nasiennego).
Leczenie niepłodności idiopatycznej wymaga od każdego z partnerów wykonania szeregu badań, przy czym w przypadku kobiet zakres tych badań jest o wiele bardziej rozległy.
Inne przyczyny niepłodności u kobiet
Kobieta, która w swojej historii leczenia ma zabiegi wykonywane w obrębie jamy brzusznej, a szczególnie w miednicy mniejszej, jest szczególnie narażona na niepłodność. Tego typu ingerencje w organizmie mogą prowadzić do upośledzonej drożności jajowodów, czego skutkiem może być ciąża pozamaciczna.
Jak przebyta ciąża pozamaciczna wpływa na niepłodność kobiet? Jeżeli ciąża umiejscowi się w jajowodzie, należy ja możliwie szybko usunąć. Efektem tego może być uszkodzenie lub zamknięcie drożności jajnika, co zwiększa ryzyko poronienia lub powstania innych patologii ciąży w przyszłości.
Przyczyną niepłodności u kobiet może być także niewydolność ciałka żółtego. To stan, w którym poziom progesteronu jest zbyt niski w danym okresie cyklu lub jest produkowany zbyt krótko. Bez progesteronu błona śluzowa w jamie macicy nie będzie odpowiednio przygotowana do zagnieżdżenia się komórki jajowej. Niedomoga lutealna jest więc realnym problemem, który może powodować niepłodność u kobiet.
Co powoduje bezpłodność u kobiet
Niepłodność często mylona jest z bezpłodnością. Trzeba jednak mieć świadomość, że każda z tych definicji wiąże się z innymi konsekwencjami, a dla kobiet, które pragną zajść w ciążę, oznacza skrajnie róże drogi postępowania.
Problem niepłodności to stan możliwy do odwrócenia bez względu na to, czy zaburzenia występują po stronie kobiety, czy po stronie mężczyzny. Odpowiednia diagnostyka oraz dobrze dobrane leczenie niepłodności może pomóc w zniwelowaniu przeszkód, skutkując pomyślnym zapłodnieniem. Na kobiecą płodność negatywnie wpływają także stany zapalne oraz niektóre leki stosowane na stałe.
Bezpłodność z kolei jest sytuacją nieodwracalną. Oznacza, że organizm kobiety nie pozwala na poczęcie dziecka w sposób naturalny. Przyczyną bezpłodności u kobiet są uszkodzenia w obrębie dróg rodnych oraz braki konkretnych narządów rozrodczych. Powodem tego stanu rzeczy mogą być choroby wrodzone (np. Zespół Mayer-Rokitansky-Küster-Hauser) lub choroby nabyte skutkujące trwałą utratą zdolności rozrodczych (np. wycięcie macicy i jajników w wyniku nowotworu złośliwego). Powodem bezpłodności u kobiet może być także przedwcześnie pojawiająca się menopauza.
Objawy niepłodności u dziewczyn
Młode dziewczyny rzadko kiedy myślą o swojej płodności. Ze względu na nieregularny cykl miesiączkowy trudno także ustalić dokładnie, jak wysoka jest ich zdolność do zapłodnienia oraz czy nie występują u nich choroby mogące stać się przyczyną niepłodności. Warto jednak edukować młode kobiety, aby regularnie uczęszczały na wizyty ginekologiczne, dbały o odpowiednią ilość ruchu oraz zdrową dietę. Szczególną uwagę należy zwracać także na bardzo bolesne miesiączki, ponieważ mogę być one objawem endometriozy. Choroba ta zalicza się do jednej z najczęściej pojawiającej się przyczyny niepłodności u kobiet.
Coraz więcej kobiet decyduje się na ciążę dopiero po trzydziestym roku życia. Tymczasem największa płodność w całym okresie rozrodczym kobiety przypada na 20-25 rok życia. Po tym czasie szanse na poczęcie dziecka drogą płciową stopniowo maleją. Komórki jajowe dojrzewają w jajnikach już w życiu płodowym. U nowo narodzonej dziewczynki gonady zarodkowe mogą mieścić nawet kilkadziesiąt milionów komórek jajowych. W ciągu całego życia organizm kobiety nie produkuje już nowych komórek jajowych — wręcz przeciwnie — wraz z wiekiem rezerwa ta ciągle się zmniejsza. Dlatego wymieniając główne przyczyny niepłodności kobiecej, tak często pojawia się czynnik wieku.
Rozpoznanie niepłodności kobiecej
Rozpoznanie niepłodności u kobiet jest zwykle łatwiejsze niż u mężczyzn. Z tego powodu często doradza się parom zbadanie nasienia mężczyzny w pierwszej kolejności. Ewentualne potwierdzenie problemów po stronie ruchliwości bądź ilości plemników może pomóc zaoszczędzić kobiecie wielu (być może) niepotrzebnych badań.
Najbardziej podstawową oznaką zaburzeń płodności są nieregularnie występujące miesiączki (np. co kilka miesięcy). Niepokojące powinny być także bolesne dolegliwości podczas samej menstruacji. Mogą bowiem świadczyć o endometriozie będącej częstą przyczyną kobiecej niepłodności.
Również kobiety zmagające się z zaburzeniami w gospodarce hormonalnej są bardziej narażone na wystąpienie problemów z płodnością. Nieprawidłowo działająca gospodarka hormonalna zaburza działanie układu rozrodczego i może prowadzić do zaniku owulacji, uwalniania pustego pęcherzyka, nieprawidłowego uwalniania komórki jajowej z pęcherzyka, wystąpienia zbyt wczesnej menopauzy. U kobiet podejrzewających u siebie chorobę gruczołów odpowiedzialnych za produkcję hormonów (przysadka, nadnercza, tarczyca) lub mających tę chorobę już stwierdzoną, istnieje większe prawdopodobieństwo niepłodności lub wystąpienia zaburzeń w tym obszarze.
Zgodnie z definicją przyjętą przez WHO, o płodności można mówić wtedy, gdy podczas 12 miesięcy od rozpoczęcia starań, parze uda się począć dziecko poprzez regularne współżycie. Jeśli mimo zachowania odpowiedniej częstotliwości zbliżeń kobieta nie zajdzie w ciążę w trakcie tego okresu, można udać się do lekarza, aby zdiagnozować się pod kątem niepłodności.
Niepłodność kobieca – jakie badania wykonać
Podstawowym badaniem w diagnostyce niepłodności są testy diagnostyczne, a przede wszystkim testy owulacyjne sprawdzające, czy kobieta produkuje komórki jajowe w prawidłowy sposób. Ponadto, wykonuje się także szereg innych badań:
- badania hormonalne (FSH, LH, AMH, prolaktyna, progesteron)
- badanie usg narządów rodnych
- histerosalpingografia (badanie macicy i jajowodów)
- histeroskopia (bada anatomię jamy macicy)
Często wykonuje się też laparoskopię, która zalecana jest szczególnie tym pacjentkom, które mają za sobą zabiegi chirurgiczne i podejrzewa się wystąpienie zrostów lub u których możliwa jest endometrioza.
Kobietom walczącym z niepłodnością zaleca się również wykonanie badań laboratoryjnych: immunologicznych, bakteriologicznych, genetycznych — w tym badanie kariotypu sprawdzające nieprawidłowości w budowie i liczbie chromosomów.
Leczenie niepłodności u kobiet
Kobieca niepłodność to zjawisko, które w wielu przypadkach daje się wyleczyć. Najważniejsza jest prawidłowa diagnostyka oraz wprowadzenie zaleceń, które z niej wynikają. Poza eliminowaniem schorzeń i patologii zdrowotnych, stanowiących najczęstsze przyczyny niepłodności, zaleca się także leczenie farmakologiczne, suplementację uzupełniającą, leczenie zabiegowe oraz inseminację lub in vitro będące metodami wspomaganego rozrodu.
